Парламентаризм институты депутаттарының бастамасымен Парламентте қаралып жатқан «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне атқарушылық іс жүргізуді жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы шеңберінде жалғыз тұрғын үйді қорғау институтын енгізу бойынша ұсыныстар дайындады.
Институт азаматтардың жалғыз тұрғын үйінің құқықтық жағдайы мәселелері бойынша бірыңғай тәсілдерді енгізуді, атап айтқанда, «жалғыз тұрғын үй» ұғымын енгізуді, жалғыз тұрғын үйдің алаңы бойынша ең төменгі жеткілікті норматив белгілеуді, ол жалғыз болып табылатын тұлғалар тобын анықтауды (меншік иесі және оның бірге тұратын отбасы мүшелері), қарыздарды өндіріп алу кезінде жалғыз тұрғын үйді қорғау шараларын көздендіруді және т. б. ұсынды.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 21 қарашадағы заңмен ратификациялаған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіде әрбір азаматтың өзі және оның отбасы үшін тұрғын үйді қамтитын жеткілікті өмір сүру деңгейіне құқығы бар екені айтылған.
Сондай-ақ, БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған № 6 қағидаттарында мәжбүрлеп шығаруға тыйым салу және шығарудың алдын алу туралы келесі ережелер қарастырылған: «Ипотека немесе жалдау ақысы бойынша берешек төленбегені үшін мүлікті иеліктен шығарған жағдайда, шығару тек соңғы шара ретінде және шұғыл тұрғын үй жәрдемақыларын беру, берешекті өтеу мерзімдерін ауыстыру немесе қажет болған жағдайда жеткіліктілік стандарттарына жауап беретін қол жетімді тұрғын үй-жайларға көшу сияқты өтелмеген берешек проблемасын шешудің балама тәсілдерін жан-жақты зерттегеннен кейін жүргізілуі керек.».
Жоғарыда аталған пакетке №7 жалпы сипаттағы ескертулерде көшіру үйсіз адамдар мен басқа адам құқықтарын бұзу тұрғысынан осал адамдардың пайда болуына әкелмеуі керек делінген.
Көтерілген мәселені жан-жақты талдау мақсатында Парламентаризм институты халықаралық тәжірибеге шолу жасады. Мысалы, Ресей заңнамасында борышкер азаматқа тиесілі тұрақты тұруға жарамды жалғыз тұрғын үйге қатысты «атқарушы иммунитет» қолданылады. Мұндай тұрғын үй-жайды атқару құжаттары бойынша өндіріп алуға болмайды.
Соңғы жылдары және Қазақстан Республикасының заңнамасында жалғыз тұрғын үйді қорғауға бағытталған шараларды қабылдау үрдісі байқалады.
Мәселен, ҚР Салық кодексіне 2022 жылдың 1 наурызынан бастап салықтарды төлеу бойынша кейінге қалдыру және бөліп-бөліп төлеу кезінде жеке тұлғаның жалғыз тұрғын үйі кепілге қабылданбайды деген норманы көздейтін түзету енгізілді.
2016 жылдан бастап ҚР Қылмыстық-атқару кодексінде сот үкімі бойынша меншік иесінің жалғыз тұрғын үйі сотталған адамнан және оның асырауындағы адамдардан тәркіленбейді, оның алаңы отбасының әрбір мүшесіне тұрғын үй заңнамасында белгіленген нормативтерден аспайды деген норма қолданылады.
Сондай-ақ, «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңда халықтың әлеуметтік осал топтарына қатысты жылыту маусымы кезеңінде жалғыз тұрғын үйден мәжбүрлеп шығаруға тыйым салу көзделген.
Сонымен қатар, заңнамада жалғыз тұрғын үйді қорғаудың бірыңғай тәсілдері жоқ.
Мысалы, егер қылмыстық-атқару кодексінде тұруға жеткілікті ең төменгі нормативтер бойынша шектеу белгіленсе, онда Салық кодексінде бұл талаптар регламенттелмеген. Егер салық қарыздары бойынша жалғыз тұрғын үй кепілге алынбаса, онда несие қарыздары бойынша мұндай шектеу жоқ. Егер сотталған адамның мүлкін тәркілеу кезінде оның жалғыз тұрғын үйі сақталса, онда меншік иесінің борыштары туындаған кезде ол алып қойылуы мүмкін.
Жоғарыда аталған тәсілдерді егжей-тегжейлі талқылау мақсатында 4, 9, 11, 15 ақпанда Парламентаризм институты Парламент Сенатының депутаттары Қ. Б. Сафиновтың, Л.Ж. Сүлейменнің, Парламент Мәжілісінің депутаты И. в. Смирнова, Қаржы мониторингі агенттігінің, Әділет министрлігінің, Жеке сот орындаушыларының Республикалық палатасының және мүдделі қоғамдық ұйымдардың өкілдері қатысуымен жұмыс кездесулерін ұйымдастырды.
Қазіргі уақытта талқыланатын заң жобасы шеңберінде бірыңғай тәсілдерді әзірлеу және заңнамаға өзгерістер енгізу бойынша жұмыс жалғасуда.
Әзірленген ұсыныстарды қабылдау азаматтың қалыпты тұруы үшін жарамды тұрғын үй жағдайларын (ең төменгі нормативтерді) сақтау жөніндегі сенімді тетіктерді заңнамалық деңгейде бекітуге мүмкіндік береді.
