Пандемия кезінде туындаған жоғарыда аталған және бизнестің басқа да проблемалық мәселелерін шешу мақсатында Парламентаризм институты Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарымен бірлесіп «Карантин кезеңінде бизнестің құқықтарын қорғау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасын әзірледі.
Мәселен, Азаматтық кодекстің 359-бабына сәйкес кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде міндеттемені орындамаған немесе тиісінше орындамаған адам, егер тиісінше орындау еңсерілмейтін күштің, яғни осы жағдайларда төтенше және болмай қоймайтын мән-жайлардың (дүлей құбылыстар, әскери іс-қимылдар, төтенше жағдай және т.б.) салдарынан мүмкін болмағанын дәлелдей алмаса, мүліктік жауаптылықта болады.
Алайда, шектеу шаралары мен карантин кезеңінде көптеген бизнес субъектілері өздерінің шарттық міндеттемелерін орындай алмады. Сонымен қатар, бұл орындалмаудың еңсерілмейтін күштің салдары екенін дәлелдеу қиын болды.
Осыған байланысты, 2020 жылы Қазақстанның Сыртқы сауда палатасы («Атамекен» ҰКП) еңсерілмейтін күш жағдайлары туралы 5 394 қорытынды берді. Тәжірибе көрсеткендей, бұл жедел шара қажетті және негізделген. Бұл ретте заңнамада осы қызметті көрсетудің құзыреті мен тәртібі жоқ.
Сондай-ақ пандемия кезеңінде бизнес субъектілері бизнесті жүзеге асырудың күн сайын өзгеріп отыратын шарттары туралы, оның ішінде орындалуы жауапкершілікке әкеп соқтырған санитарлық дәрігердің талаптары бойынша жедел ақпарат алуға және түсіндіруге мұқтаж болды. Осыған байланысты «Атамекен» ҰКП-ның бизнес субъектілерін дұрыс ақпаратпен және мемлекеттік қолдау шаралары туралы тиісті хабарламамен қамтамасыз ету жөніндегі функцияларын толықтыру ұсынылады.
Пандемия кезіндегі тағы бір маңызды мәселе кредиттік қарыздар бойынша кейінге қалдыруды алу болды, бұл банктер қабылдаған шаралардың біріне айналды. Бұл шара белгілі бір дәрежеде жағдайды жеңілдетті.
Сонымен қатар, кейінге қалдыру мерзімі аяқталғаннан кейін төлемдердің ұлғаюына байланысты көптеген шағымдар мен наразылықтар болды.
Несиелерді кейінге қалдыру жүйесін талдау мынаны көрсетті. Тұтастай алғанда, әлемдік практикада кейінге қалдырудың мынадай тәсілдерін ажырату керек: 1) негізгі борышты төлеу бойынша кейінге қалдыру (белгілі бір мерзім ішінде қарыз алушы жер қаражатын пайдаланғаны үшін пайыздарды ғана төлейді. Кейінге қалдырудың осы түрін пайдалану нәтижесінде кредит беру мерзімі мен артық төлем сомасы өседі, өйткені пайыздар демалыс (кейінге қалдыру) кезінде де төлеуді жалғастырады.
Немесе бұл пайыздар сақталады және кейінге қалдыру аяқталғаннан кейін жалпы кредитке қосылады. 2) сыйақы төлеу бойынша кейінге қалдыру (кейінге қалдырудың сирек түрі – пайыздар бойынша кредиттік каникул. Қарыз алушыға негізгі борышты өтеу есебіне төлемдер енгізе отырып, банктің пайдаланылатын қаражаты үшін пайыздарды төлемеу мүмкіндігі беріледі. Нәтижесінде негізгі борыш өтеледі, ал пайыздар бойынша артық төлеу берілген кейінге қалдыру есебінен азаяды); 3) сыйақыны да, негізгі борышты де бір мезгілде толық кейінге қалдыру.
Кейінге қалдыру тәсілдерінің әрқайсысы қарыз алушы мен несие беруші үшін пайдалылық дәрежесі бойынша ерекшеленеді және төлемдерді кейінге қалдыру негізгі қарыз бен пайыздар бойынша, яғни толық демалыстар бойынша берілген үшінші әдіс ең тиімді болып табылады.
Осылайша, іс жүзінде тек бірінші әдіс қолданылады, бұл осындай жаппай наразылықтың себебі болып табылады.
Осыған байланысты шектеу іс-шаралары, оның ішінде карантин енгізілген жағдайларда кейінге қалдыру сыйақы алу және негізгі борышты өтеу бойынша кейінге қалдыру мерзімі аяқталғаннан кейін немесе кейінге қалдыру кезеңінде өзге де қосымша төлемдер (сыйақылар, айыппұлдар, өсімпұлдар және басқа да төлемдер) алынбай бір мезгілде беріледі деген норманы енгізу ұсынылады.
P/S Құрметті достар! Ерте араласу институтын дамыту саласындағы заңнаманы жетілдіру бойынша өз ұсыныстарыңызды мына электрондық мекенжайға жібере аласыз: instparlam@umto.kz сондай-ақ instparlam.umto.kz Парламентаризм институтының ресми сайтындағы «Заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстар» бөліміне жолдауларыңызға болады.
