28 ақпанда ҚР ПІБ жанындағы Парламентаризм институтында Қазақстанда қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеу мәселелеріне арналған жиын өткізді.
Аталған шараға ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің, тәжірибеші экологтар қауымдастығының, «KazWaste» қалдықтарды басқару жөніндегі қазақстандық қауымдастықтың өкілдері, сарапшылар және басқа да мүдделі тұлғалар қатысты.
Кеңестің негізгі тақырыптарының бірі қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау мен қайта өңдеудің тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды талқылау болды. Парламентаризм Институтының директоры Қанатбек Сафинов келесі проблемалық мәселелерді атап өтті:
- Қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару мәселелері 2019 жылы Парламент Сенатында талқылауға шығарылғанына қарамастан, сол кезде әзірленген көптеген ұсынымдар әлі іске асырылған жоқ;
- ҚТҚ өңдеудің төмен деңгейі - қоқыстың аз ғана бөлігі қайта өңделеді. Экология министрлігінің мәліметі бойынша, қалдықтардың шамамен 20% - ы қайта өңделеді;
- Үлкен қалаларда қоқыс шығарудың орташа бағасы бір адамға ай сайын 403 теңгені құрайды. Алайда, қоқысты шығару шығындары азаматтардың нақты тұратын жеріне емес, тұрғылықты жеріне байланысты белгіленеді. Осыған байланысты ірі қалаларда қоқыстың көп мөлшерін жинау проблемасы туындап отыр, оны уақытында әкетуге мүмкіндік жоқ. Сонымен қатар, халықтан төлем жинаудың төмен деңгейі байқалады.
- өндірушілердің кеңейтілген міндеттеме бағдарламасының тиімсіздігі (қайта өңдеу деп аталады). 2016 жылдан бері қолданылып келе жатқан бағдарлама күткен нәтиже бермей отыр. Негізінен оның халықаралық тәжірибеге сәйкес келмейтін және сыбайлас жемқорлық схемаларын құруға ықпал ететін автокөліктерді қайта өңдеумен үйлестіруімен байланысты. Осыған байланысты ӨКМ жұмысының қағидаттарын қайта қарау және мемлекет тарапынан қолдаудың пәрменді және тиімді тетіктерін жасау қажет.
ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Қалдықтарды басқару департаменті директорының орынбасары Руслан Төкенов 2023 жылғы ғарыштық мониторинг нәтижелерін ұсынды, оған сәйкес қалдықтарды орналастырудың 5534 заңсыз полигон анықталған. Оның 86% әкімдіктер тарапынан жойылған.
Сондай-ақ, кездесуде экологиялық ұйымдардың өкілдері мен сарапшылар сөз сөйлеп, мәселеге жаңа жанасуларды толықтырды.
Атап айтқанда, «тәжірилі экологтар қауымдастығының» төрағасы Лаура Маликова қалдықтарды басқару жүйесін бағалаумен бөлісті, мемлекеттік органдар қалдықтарды жинау және қайта өңдеу туралы шамадан тыс ақпарат беретінін атап өтті. Сондай-ақ, кәдеге жарату шығындарының мөлшері мен есептеу әдістемесіне қатысты мәселелер бар екенін атап өтті. «Қаптама қалдықтарына кәдеге жарату алымын белгілеу кезінде қазіргі уақытта оларды жинау және тасымалдау шығындары ескерілмейді» - деп айтты сарапшы.
«KazWaste» атқарушы директоры Вера Мұстафина, керісінше, Қазақстанда қалдықтардың 20% - дан астамы қайта өңделеді деп есептейді, өйткені статистика Өзбекстанға, Ресейге және Қырғызстанға экспортталатынын ескермейді. «Статистикалық деректерді жинау жүйесін жетілдіру маңызды», - дейді сарапшы.
Сертификатталған эко жаттықтырушы Мариям Қасымова халықты қалдықтарды дұрыс сұрыптауға үйрету маңызды екенін атап өтті. «Көптеген адамдар қағаз өнімдерінің қай жерде және пластиктің қай жерде екенін ажыратпайды. Халықты қол жетімді тілде үздіксіз оқыту қажет», - деді сарапшы.
«Eurasian expert Council Foundation» төрағасы Шыңғыс Лепсібаев әкімдіктер тарапынан полигондардың жұмысына бақылаудың жеткіліксіздігін атап өтті.
Мысалы, Щучье-Бурабай курорттық аймағындағы полигон сот шешімі бойынша жабық. Алайда, әр үш минут сайын полигонға машиналар келеді, олар әртүрлі қоқыстарды алады: пластик, шыны, металл сынықтары. Содан кейін бұл қалдықтар ақшаға беріледі. Осылайша, полигон жылына 80 миллион теңгеден астам айыппұл төлеуге дайын, өйткені оның қызметінен жасырын пайда әлдеқайда жоғары.
Жиын соңында сарапшылардың ұсыныстарын жүйелеу және ҚТҚ жинау, тасымалдау және өңдеу саласындағы жағдайды жақсартуға бағытталған практикалық ұсынымдар әзірлеу жоспарлануда. Кейіннен олар заң жобасының негізі бола алады.
Парламентаризм институты жоғарыда аталған бағытта жұмысын жалғастыруда. Алдағы уақытта осы тақырыпқа арналған дөңгелек үстел жоспарлануда. Сондықтан ҚТҚ жинау, тасымалдау және кәдеге жарату мәселесіне қызығушылық танытқан жағдайда, ұсыныстарыңызды электрондық мекенжайға жібере аласыз: spanova@umto.kz.
